بسمه تعالی
روش های ایجاد و تقویت تمرکز در دانش آموزان
یکی از آفت های مطالعه و یادگیری مساله نداشتن تمرکز کافی در هنگام مطالعه است موضوعی که باعث اتلاف وقت زیاد کش دار شدن زمان یادگیری و خستگی در دانش آموزان می شود از افرادی که در حال یادگیری مطلبی هستند انتظار می رود در یک زمان مشخص و البته منطقی حجم معینی از مطلب را بطور نسبتا پیوسته مطالعه کنند آن را به اتمام برسانند وبا رضایت خاطر از این فعالیت کنار بکشند در حالی که عملا در مورد بسیاری از دانش آموزان چنین اتفاقی نمی افتد و شاهد پراکندگی زیاد ،آشفتگی در هنگام مطالعه و ناپیوستگی این فعالیت هستیم گزارشات زیاد از خانواده که البته تبدیل به شکایت شده که از وضعیت فرزندشان ابراز ناراحتی میکنند و نمی دانند باید با این معضل چگونه برخورد نمایند
وجود این مساله در دانش آموزان معمولا مسبوف به سابقه است یعنی موضوعی جدید نبوده و اکثر آنها سالیان سال با همین شیوه درس خوانده اند به عبارت دیگر تمرکز مهارتی یادگرفتنی است که شرایط ایجاد آن نادیده گرفته می شود
ایجاد تمرکز منوط به فراهم کردن مجموعه ای از شرایط ذهنی ،روانی و محیطی است تا این مجموعه فراهم نشود نباید انتظار تمرکز داشت برای داشتن تمرکز بهتر است شرایط مطالعه فراهم شود مطالعه هم مانند بسیاری از فعالیت های ذهنی یا حتی جسمانی ما مستلزم رعایت آن شرایط است مثلا غذا خوردن دارای آداب خاص خود است یا ورزش کردن ،اگر ورزشکار حرفه ای هم باشید قبل از آن که وارد میدان مسابقه شوید حتما لازم است بدن خود را گرم کنید در غیر این صورت به جسم خود فشار غیر اصولی آورده وتبعات آن را باید بپذیرید یا مثلا موقع غذا خوردن اگر پیوستگی نداشته باشد یعنی چند لقمه بخورید پس از آن بروید مشغول کاری شوید باز مجددا شروع کنید اگر این رفت و آمدها چند بار اتفاق بیافتد گرچه ممکن است شما غذایتان را تمام کرده اید اما انگار غذا نخورده اید و احساس فردی که بطور پیوسته غذا خورده و سیر شده است آن احساس را ندارید
گام های ایجاد تمرکز تمرکز برای داشتن مطالعه ای موثر
گام اول : اراده به مطالعه برای اینکه کاری درست به سرانجام برسد باید مبنای محکمی داشته باشد زمانی سراغ کتاب درسی یا مطالعه برویم که آگاهانه انجام آن را پذیرفته ایم از سر خستگی یا اجبار دست به مطالعه نزنیم اگر کاری را ناقص و ضعیف شروع کنید باید نتیجه ضعیفی را انتظار داشته باشید هر فعالیتی نیازمند صرف مقدار معینی انرژی روانی یا جسمی است انرژی روانی مطالعه با اراده اولیه به این کار به وجود می آید اگر بهترین خودرو را در اختیار داشته باشید ولی سوخت آن را تامین نکنید آیا حرکتی از ماشین خواهید دید شاید شکایت دانش آموزان بخشی مربوط به این موضوع باشد اجازه ندهیم کسی ما را وادار به خواندن کند حتی اگر آن کس پدر یا مادر یا سایر افراد نزدیک خانواده باشد مطالعه ای می تواند لذت بخش باشد که آگاهانه و با اراده شخصی شما شکل گرفته باشد
گام دوم : فرض کنیم اراده اولیه را فراهم کردیم آیا کار تمام است و ما دارای تمرکز و انگیزه کافی خواهیم بود مسلما پاسخ این سوال منفی است فرض کنید آشپزی تصمیم گرفته است غذایی بپزد مواد اولیه آن را هم فراهم کرده است آیا با تامین مواد اولیه غذایش آماده می شود او باید مواد لازم را به ترتیب و با دقت خاصی از هرکدام به اندازه و به موقع درون ظرف غذا ریخته تا این مواد با کمک حرارت شکل بگیرد
پیدا کردن جایی مناسب برای درس خواندن مسلما همه فضاهای خانه برای درس خواندن یا مطالعه مناسب نیستند باید مهندسی کنیم ببینیم کجا می تواند بهترین جا باشد شاید گام اول را محکم برداشته اید اما چون جای مناسبی را انتخاب نکرده اید درجا می زنید و همه آن اراده هم به باد می رود وحیف و میل خواهد شد اگر اتاق مخصوص به خودتان را دارید از آن استفاده کنید فضاهای دیگر مورد استفاده اعضای خانواده قرار می گیرد و ممکن است مزاحم یکدیگر شوید
دانش آموزانی را سراغ داریم که هر لحظه ای در منطقه ای از فضای خانه مشغول درس خواندن هستند حوصله شان تند تند سر میرود و باید جای مطالعه شان را عوض کنند بهتر است خودمان را به نقطه ای مناسب شرطی کنیم گرچه اول کار سخت به نظر می رسد ولی اگر به خود تلقین نکنیم وزیر بار وسوسه های تغییر جا نرویم بتدریج آن را می پذیریم وپس از مدتی حتی از آن لذت خواهید برد انسان ها فرزند عادات خود هستند هیچ حکم قطعی وجود ندارد مگر ما آن را قطعی تلقی کنم اتاق مطالعه بهتر است ساده و بی پیرایه باشد پوستر نوشته های روی دیوار ،تابلوها وچیزهایی شبیه به این به شدت مخل تمرکز هستند از میز مطالعه حتی الامکان استفاده کنید نشستن روی زمین آن هم برای ساعت ها فیزیک بدن را تحت فشار قرار می دهد مجبور می شویم مرتب حالت فیزیکی خود را تغییر دهیم وخستگی جسم فرصت تمرکز را از ما خواهد گرفت
شرایط فیزیکی اتاق مثل دما ،نور ،میزان ورودی سرو صدا ،باز و بسته شدن زیاد اتاق به هر دلیل می تواند شما را از درس خواندن پشیمان کند
گام سوم :از مطالعه کردن لذت ببرید : بهتر است قبل از خواندن تکلیفمان را با موضوع درس روشن کنیم قرار نیست همه دزس ها برای ما جذاب باشد گرچه ممکن است برای بعضی ها این گونه باشد اما دروس مثل ذایقه افراد به غذا می ماند که متنوع است و هر کسی تعدادی از غذاها را خوشمزه تر از سایر غذاها می داند
اگر درسی را جذاب بدانیم معمولا کمترین مشکل را از نظر تمرکز و توجه داریم پس یکی از راه های افزایش تمرکز افزایش علاقه نسبت به آن درس است اگر محتوی ذهنی افرادی را که تمایل چندانی به یک درس خاص ندارند مورد بررسی قرار دهیم متوجه می شویم این افراد مرتب با خود گویی های منفی خود وضع را از آن چه هست وخیم تر می کنند واین شکایت های ذهنی منافذ حافظه را کور می کند آن وقت به تایید ذهنیت های شان می گویند من که گفتم هر چه بخوانم یاد نمی گیرم ،فایده ای ندارد بهتر است فعلا از خیر آن بگذرم و چیزهایی مشابه آن بهتر است به خود بگوییم درست است که با این کتاب رفاقت خوبی ندارم ولی تلاس می کنم به تدریج با این درس آشتی کنم به اندازه ای که لازم است من برای حداقل ها هوش و استعداد آن را دارم پس بهتر است به جای غرغر کردن دست به کار شوم
گام چهارم : برای مطالعه خود مدیریت حجم و زمان را تواما داشته باشیم فرض کنیم تا گام قبلی هم پیش آمدیم حالا قبل از شروع در گوشه ای از دفتر خود زمان مورد پیش بینی و زمانی را که ممکن است صرف کنیم یادداشت کنیم و مطابق آن هم عمل کنیم یادمان باشد درس خواندن و مطالعه کردن از کارهای دشوار تالقی می شود یعنی انرژی زیادی را از ما صرف خواهد کرد به همین دلیل سعی می کنیم با کوچک ترین دلیل از زیر بار چنین تکلیفی شانه خالی کنیم زمان پیوسته مناسب برای یک دوره مطالعه 45 تا 60 دقیقه است البته این مدت با توجه به سن یا نوع درس می تواند متغیر باشد که ممکن است حتی به 2ساعت یا بیشتر از آن هم برسد اما برای دوره ابتدایی حدود 20 دقیقه برای دوره راهنمایی 30 تا 40 دقیقه و برای دوره متوسطه 45 تا 90 دقیقه یک دوره مطالعه پیش بینی می شود یک دانش آموز ممکن است در طول یک روز یک یا دو یا سه دوره وحتی بیشتر از آن داشته باشد
گام پنجم : مطالعه خود را فعال کنید مطالعه فعال یعنی با کتاب شروع به صحبت می کنیم و رابطه ما با کتاب یکطرفه نیست آن هایی که کتاب به دست می کیرند در حالی که سعی می کنند نکات و حرف های جدی تر را تشخیص دهند ، زیر نکات مهم را خط می کشند و پس از آن که مقدازی جلو می روند مرور ذهنی کرده و ناخوانده . نفهمیده از مطلب نمی گذرند به این ترتیب چطور ممکن است باز از عدم تمرکز شاکی باشند در مطالعه فعال قدم به قدم با مفاهیم کتاب حرکت می کنید برای آن که از عملکرد خود مطمئن شوید به سوالات آن قسمت پاسخ دهید یا از خودتان سوال در آورید اگر در حین خواندن نکاتی برایتان ابهام برانگیز بود برای فهم آن تلاش کنید در غیر این صورت به راحتی از خیر آن نگذرید باید تکلیف این قسمت را روشن کنید می توانید از کسانی که اطلاعات بیشتری دارند بپرسید دفترجه ای داشته باشید و نکات مبهم و غیر قابل فهم را در آن یادداشت کنید و به رفع و رجوع آن بپردازید
با قاطعیت می توان گفت همه کسانی که از عدم تمرکز شاکی هستند در یک یا چند گام بالا نکات مطرح شده را رعایت نمی کنند در حالی که از نظز حافظه ،قدرت ذهنی یا استعداد کم و کسری ندارندالبته عدم تمرکز ممکن دلایل دیگری داشته باشد که باید در مقاله و مبحث دیگری به آن پرداخت
والسلا م . محمد رضا کوثری مشاور مجتمع آموزشی امام خمینی (ره ) دمشق – سوریه