در سیره انبیاء و ائمه (ع) و سخنان و اندرزهای بزرگان دین و عرفان بسیار آمده است که برای تربیت دینی و پرورش نیروی عشق ورزی و معرفت عمیق نسبت به خالق هستی باید به شیوه های غیر کلامی (کونوا دعاة الناس بغیر السنتکم )و به صورت عملی (کونوا دعاة الناس باعمالکم )و اکتشافی و غیر رسمی (ذکر و یادآوری) متوسل گردید و از طریق قلب به جای مغز از طریق دل به جای ذهن و از طریق عمل به جای گفتار اقدام نمود
شیخ ابو رجاء خمرکی : هزار زبان فصیح ُ با دلی آن نتوان کرد
که یک تابش درویش صاحب دل کند با هزار دل پراکنده
معاملت یک صاحب دل ُ هزار کس را از بند آزاد کند
و گفت هزار کس ُیکی را زان بند آزاد نکند
امام علی (ع) : اوضع العلم ما وقف علی السان و ارفعه ما ظهر فی الجوارح و الارکان
نازل ترین و کم ارزش ترین درجه علم آن چیزی است که در حد لسان و زبان می ایستد و برترین و رفیع ترین آن چیزی است که در جوارح و ارکان ظاهر می شود
امام علی (ع) : اول العلم الصمت ُوالثانی الاستماع و الثالث العمل به والرابع نشره
آغاز دانش سکوت است و مرحله بعد گوش فرا دادن و وهله سوم عمل به آن و چهارم نشر و گسترش آن است
همانطور که می دانیم بخش عمده ای از یادگیری های ما از طریق دیدن و شنیدن اتفاق می افتد که باز از بین آن سهم دیدن بیشتر از شنیدن است
یادگیری های بشر در یک تقسیم بندی در دو حالت کلی اتفاق می افتد بخشی از آن از طریق آموزش های رسمی و کلاسیک که عمدتا در مدرسه و پس از آن در دانشگاه صورت می گیرد
اما همه یادگیری های افراد به همین جا ختم نمی شود اطرافیان ُموقعیت و شرایط زندگی و افرادی که با آن ها سروکار پیدا می کنیم همگی عمدتا نا خواسته ذهن و افکار کودکان را تحت تاثیر خود قرار می دهد به عبارت دیگر باید تعریف خود را از مدرسه و معلم تغییر دهیم محیط زندگی کودک در حقیقت مدرسه دائمی و بدون تعطیلی همراه با معلمینی که هیچگاه از سوی مسئولین آموزش و پرورش ابلاغی دریافت نکرده اند اما در بسیاری از مواقع همان کاری را انجام می دهند که معلم رسمی کلاس انجام می دهد شاید هم جالب تر و جذاب تر به نظر برسند و گوش شنوای بهتری برای دیدن و شنیدن رفتارها و اعمال و عقاید و افکار آن ها داشته باشند
ممکن است مربی تلاش فراوانی برای تحت تاثیر قرار دادن متربی خود انجام دهد صحبت های زیبا و دلنشینی برای او بگوید اما باز باید مخاطب خود را ترغیب به یادگیری و توجه کند در حالی که افراد منحرف یا مغرض بدون هیچ هزینه ای صرفا با انجام آن عمل ذهن مخاطب را متاثر می کنند
باید تلاش کنیم اهداف تربیتی خود را با هزینه عمل به آن به انجام رسانیم آنها بطور ناخوداگاه تحت تاثیر قرار خواهند گرفت شاید بهترین شکل تربیت ُتربیت غیر مستقیم نا محسوس و ناخوداگاه است نه تربیت دستوری ُتحکمی و شاید اجباری و تهدید آمیز
بهتر است قبل از آن که اراده ای برای تربیت متربی خود پیدا کنیم ساختارهای روان شناختی او را بشناسیم مطمئن باشید کار و برنامه ما سرعت خواهد گرفت و از آن هم مهمتر به بار می نشیند
انشاءاله
